Νευρολογικό Ιατρείο Αθήνας: Σπύρου Μερκούρη 39 Χίλτον

Αγγειίτιδα Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (ΚΝΣ)
Γκατζώνης Στέργιος - Στυλιανός MD, Phd - Νευρολόγος, Ειδικός στις αγγειίτιδες

Οι αγγειίτιδες είναι φλεγμονώδεις παθήσεις που προσβάλλουν το τοίχωμα των αιμοφόρων αγγείων, δηλαδή των αρτηριών, των φλεβών και των τριχοειδών αγγείων. Η φλεγμονή προκαλεί βλάβες στο αγγειακό τοίχωμα, οδηγώντας σε στένωση ή απόφραξη των αγγείων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη μειωμένη παροχή αίματος (αιμάτωση) προς τους ιστούς και τα όργανα, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε δυσλειτουργία και ισχαιμικές βλάβες σε αυτά.
Η αγγειίτιδα του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (ΚΝΣ) είναι μια σπάνια αλλά σοβαρή φλεγμονώδης πάθηση, που προσβάλλει τα αιμοφόρα αγγεία του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού. Η φλεγμονή αυτή μπορεί να προκαλέσει στένωση ή απόφραξη των αγγείων, οδηγώντας σε ανεπαρκή αιμάτωση, ισχαιμικές βλάβες και νευρολογικά συμπτώματα.
Η νόσος μπορεί να εκδηλωθεί με δύο μορφές, την πρωτοπαθή αγγειίτιδα του ΚΝΣ και την δευτεροπαθή αγγειίτιδα του ΚΝΣ, που θα αναλύσουμε παρακάτω.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της αγγειίτιδας του κεντρικού νευρικού συστήματος
Η αγγειίτιδα του ΚΝΣ δεν είναι μία ενιαία νόσος, αλλά ένας παθολογικός μηχανισμός που μπορεί να εμφανίζεται με διάφορες μορφές.
Τα χαρακτηριστικά της νόσου διαμορφώνονται από τη φύση της φλεγμονής, την εντόπιση των αγγειακών βλαβών και τις συνεπαγόμενες νευρολογικές επιπτώσεις.
Παθολογοανατομικά Χαρακτηριστικά
Η βασική παθολογική διεργασία είναι η φλεγμονή του τοιχώματος των αιμοφόρων αγγείων (αρτηριδίων, αρτηριών, φλεβιδίων) εντός του εγκεφάλου ή/και του νωτιαίου μυελού. Η φλεγμονώδης διήθηση μπορεί να αποτελείται από λεμφοκύτταρα, μακροφάγα ή και πολυμορφοπύρηνα, ανάλογα με τη μορφή της αγγειίτιδας.
Η φλεγμονή οδηγεί σε:
-
Πάχυνση του αγγειακού τοιχώματος
-
Στένωση του αυλού λόγω οιδήματος ή ίνωσης
-
Απόφραξη (θρόμβωση ή καταστροφή του ενδοθηλίου)
-
Ρήξη ή ανευρυσματικό σχηματισμό
Αυτές οι αλλοιώσεις περιορίζουν ή διακόπτουν τη ροή αίματος, προκαλώντας ισχαιμικές ή αιμορραγικές βλάβες στις νευρικές δομές.
Ποια είναι τα αίτια της αγγειίτιδας του κεντρικού νευρικού συστήματος
Τα αίτια ποικίλλουν, ανάλογα με το αν η αγγειίτιδα είναι πρωτοπαθής ή δευτεροπαθής.
ΠΡΩΤΟΠΑΘΗΣ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΤΟΥ ΚΝΣ
Η πρωτοπαθής αγγειίτιδα του ΚΝΣ είναι μια σπάνια, ιδιοπαθής μορφή που περιορίζεται αποκλειστικά στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα χωρίς να συνοδεύεται από προσβολή άλλων οργάνων.
Η αιτιολογία είναι ιδιοπαθής αφού δεν έχει εντοπιστεί συγκεκριμένος ενοχοποιητικός παράγοντας.
Πιθανολογείται η αυτοάνοση παθογένεση, στην οποία το ανοσοποιητικό σύστημα στρέφεται αυτοαντιδραστικά κατά των εγκεφαλικών αγγείων. Πιθανοί εκλυτικοί μηχανισμοί (χωρίς οριστική απόδειξη) ίσως να είναι κάποιες προηγηθείσες ιογενείς λοιμώξεις, τραυματισμοί ή γενετική προδιάθεση.
ΔΕΥΤΕΡΟΠΑΘΗΣ ΑΓΓΕΙΙΤΙΔΑ ΤΟΥ ΚΝΣ
Σε αυτή την περίπτωση η αγγειίτιδα είναι συνέπεια ή εκδήλωση άλλης γνωστής νόσου ή κατάστασης, που προκαλεί δευτερογενή φλεγμονή των αγγείων του ΚΝΣ, όπως:
-
Συστηματικά αυτοάνοσα / φλεγμονώδη νοσήματα και συστηματικές αγγειίτιδες που μπορούν να επεκταθούν στο ΚΝΣ, όπως:
-
Κοκκιωμάτωση με πολυαγγειίτιδα (Wegener)
-
Μικροσκοπική πολυαγγειίτιδα
-
Πολυαρτηρίτιδα οζώδους τύπου
-
Νόσος Behçet
-
Ηωσινοφιλική κοκκιωμάτωση με πολυαγγειίτιδα (Churg-Strauss)
-
Γιγαντοκυτταρική αρτηρίτιδα (με ενδοκρανιακή επέκταση)
-
Νόσος Takayasu
-
Συστηματικός Ερυθηματώδης Λύκος (ΣΕΛ)
-
Ρευματοειδής αρθρίτιδα (σε βαριές μορφές)
-
-
Λοιμώδεις αιτίες που μπορούν να προκαλέσουν δευτερογενή αγγειίτιδα μέσω άμεσης προσβολής των αγγείων ή μέσω ανοσολογικών μηχανισμών, όπως:
-
Ιοί: HIV, HBV, HCV, CMV, EBV, HSV, VZV
-
Βακτήρια: σύφιλη, φυματίωση, νευροβορρελίωση (νόσος Lyme)
-
Μύκητες (κυρίως σε ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς)
-
Παρασιτικές λοιμώξεις
-
-
Φάρμακα και τοξικές ουσίες που μπορούν να προκαλέσουν τοξική ή ανοσολογικά επαγόμενη αγγειίτιδα του ΚΝΣ. όπως:
-
Κοκαΐνη, αμφεταμίνες
-
Βιολογικοί παράγοντες (π.χ. anti-TNF)
-
Ανοσοκατασταλτικά ή χημειοθεραπευτικά φάρμακα
-
-
Κακοήθειες όπως λεμφώματα (ιδίως πρωτοπαθές λέμφωμα ΚΝΣ – που μπορεί να μιμείται την αγγειίτιδα) και παρανεοπλασματικά σύνδρομα, όπου το ανοσοποιητικό σύστημα αντιδρά σε όγκους και προσβάλλει τις νευρικές δομές
-
Μετά από μεταμόσχευση οργάνου ή μυελού ή ανοσοκαταστολή
Ποια είναι τα συμπτώματα που προκαλεί η αγγειίτιδα του κεντρικού νευρικού συστήματος
Η αγγειίτιδα του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (ΚΝΣ) προκαλεί ποικιλία νευρολογικών συμπτωμάτων, που εξαρτώνται από το είδος, την έκταση και την εντόπιση της αγγειακής προσβολής στον εγκέφαλο ή στον νωτιαίο μυελό. Η συμπτωματολογία είναι συχνά μη ειδική και μπορεί να μιμείται άλλες παθήσεις, γεγονός που καθιστά τη διάγνωση ιδιαίτερα δύσκολη χωρίς την κλινική και εργαστηριακή τεκμηρίωση.
Κύρια συμπτώματα:
-
Κεφαλαλγία (πονοκέφαλος). Είναι το συχνότερο και συχνά το πρώτο σύμπτωμα. Συχνά δεν υποχωρεί με κοινά αναλγητικά. Δεν έχει πάντα τα χαρακτηριστικά μίας ημικρανίας ή κεφαλαλγίας τάσεως, και γι’ αυτό θεωρείται "ύποπτη" σε ασθενείς χωρίς ιστορικό παρόμοιων πονοκεφάλων.
-
Εστιακά Νευρολογικά Ελλείμματα που προκαλούνται από ισχαιμία ή αιμορραγία σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου ή του νωτιαίου μυελού. Γενικά συμπτώματα:
-
Αδυναμία σε άκρα (π.χ. ημιπάρεση ή παραπάρεση)
-
Αιμωδίες ή απώλεια αισθητικότητας σε πρόσωπο ή σώμα
-
Διαταραχές στην όραση (π.χ. απώλεια οπτικού πεδίου, θαμπάδα, διπλωπία)
-
Διαταραχές λόγου (αφασία)
-
Διαταραχές συντονισμού ή βάδισης (αταξία)
-
Πτώση προσώπου ή ασυμμετρία (προσβολή κρανιακών νεύρων)
-
-
Εγκεφαλικά Επεισόδια. Συχνά σε άτυπα σημεία ή με υποτροπιάζουσα μορφή, μπορεί να εμφανιστούν ισχαιμικά ή αιμορραγικά επεισόδια. Οφείλονται σε στένωση ή απόφραξη αγγείων λόγω της φλεγμονής.
-
Γνωστικές και Ψυχιατρικές διαταραχές που είναι συχνές στις χρόνιες ή εκτεταμένες αγγειακές προσβολές και περιλαμβάνουν:
-
Διαταραχή μνήμης ή συγκέντρωσης
-
Αλλαγές στη συμπεριφορά ή προσωπικότητα
-
Απάθεια, ευερεθιστότητα ή κατάθλιψη
-
Οξεία σύγχυση ή ακόμη και ψύχωση
-
-
Επιληπτικές κρίσεις (όταν η αγγειίτιδα επηρεάζει τον φλοιό του εγκεφάλου), εστιακές ή γενικευμένες
-
Διαταραχές της συνείδησης, από ήπια υπνηλία έως βαθύ λήθαργο ή κώμα, ιδιαίτερα σε εκτεταμένη εγκεφαλική προσβολή. Συμβαίνουν κυρίως σε οξεία φλεγμονώδη φάση ή πολλαπλές ισχαιμικές βλάβες.
-
Συμπτώματα αυξημένης ενδοκράνιας πίεσης, όπως:
-
Έντονος πονοκέφαλος
-
Ναυτία/έμετος
-
Θάμβος οράσεως
-
Υπνηλία ή σύγχυση
-
-
Συμπτώματα νωτιαίου μυελού (αν προσβληθεί ο νωτιαίος μυελός), όπως:
-
Αδυναμία κάτω άκρων
-
Απώλεια αισθητικότητας
-
Διαταραχές ούρησης ή αφόδευσης
-
-
Γενικά συμπτώματα (στη δευτεροπαθή μορφή), όπως:
-
Πυρετός
-
Απώλεια βάρους
-
Αρθραλγίες ή μυαλγίες
-
Δερματικές αλλοιώσεις (π.χ. πορφύρα)
-
Κόπωση και καταβολή
-
Ποιες είναι οι μακροχρόνιες συνέπειες της αγγειίτιδας του κεντρικού νευρικού συστήματος στον οργανισμό
Οι μακροχρόνιες συνέπειες εξαρτώνται από την ταχύτητα της διάγνωσης, την έγκαιρη έναρξη της θεραπείας, το μέγεθος και την εντόπιση της αγγειακής προσβολής, καθώς και από το αν πρόκειται για πρωτοπαθή ή δευτεροπαθή μορφή. Πρόκειται για σοβαρή και δυνητικά απειλητική για τη ζωή νόσο, η οποία μπορεί όμως (σε αρκετές περιπτώσεις), να ελεγχθεί επιτυχώς με σωστή ιατρική προσέγγιση.
Μακροχρόνιες συνέπειες – Τι παθαίνουν οι ασθενείς;
-
Νευρολογικά ελλείμματα που είναι μόνιμα ή μερικώς αναστρέψιμα και εξαρτώνται από την εντόπιση και έκταση της βλάβης
-
Αδυναμία άκρων (π.χ. ημιπάρεση ή παραπάρεση)
-
Απώλεια αισθητικότητας ή αιμωδίες
-
Διαταραχές στην όραση ή την ομιλία
-
-
Χρόνια γνωστική και νοητική έκπτωση που μπορεί να μοιάζει με πρώιμη μορφή άνοιας
-
Μειωμένη μνήμη, προσοχή και συγκέντρωση
-
Δυσκολία σε λεκτική έκφραση, εκτελεστικές λειτουργίες
-
-
Επιληψία. Μία μόνιμη επιληπτική διαταραχή μπορεί να εγκατασταθεί, ειδικά αν η αγγειίτιδα επηρεάσει τον εγκεφαλικό φλοιό με αποτέλεσμα να απαιτεί δια βίου αντιεπιληπτική αγωγή
-
Ψυχιατρικές διαταραχές, όπως: κατάθλιψη, αγχώδης διαταραχή, συναισθηματική αστάθεια
-
Μυελοπάθεια (σε προσβολή νωτιαίου μυελού), που προκαλεί:
-
Ακράτεια ούρων ή κοπράνων
-
Σπαστικότητα ή παραπληγία
-
Διαταραχή κινητικότητας και ανεξαρτησίας
-
Ποια είναι η πρόγνωση της αγγειίτιδας του κεντρικού νευρικού συστήματος
Καλή πρόγνωση αναμένεται όταν:
-
Η διάγνωση γίνεται νωρίς
-
Η νόσος ανταποκρίνεται καλά σε ανοσοκατασταλτική θεραπεία
-
Δεν υπάρχουν εκτεταμένες ισχαιμικές ή αιμορραγικές βλάβες
-
Πρόκειται για ήπια ή μονοεστιακή μορφή
Δυσμενέστερη πρόγνωση όταν:
-
Η νόσος διαγιγνώσκεται καθυστερημένα
-
Υπάρχει πολυεστιακή ή ταχέως εξελισσόμενη μορφή
-
Υπάρχουν υποτροπές ή ανθεκτικότητα στη θεραπεία
-
Συνοδεύεται από συστηματική νόσο με βαρύτητα (π.χ. ΣΕΛ, κακοήθειες)
-
Εμφανίζονται πολλαπλά εγκεφαλικά επεισόδια ή πολυοργανική ανεπάρκεια
Εκτιμώμενα ποσοστά της εξελικτικής πορείας της νόσου (κατά προσέγγιση, βασισμένα σε διεθνή δεδομένα):
-
Υποτροπή της νόσου σε περίπου 30–40% των περιπτώσεων
-
Μόνιμη αναπηρία σε περίπου 25–50% των περιπτώσεων
-
Θνησιμότητα περίπου 5–10%
Ποια είναι η επιδημιολογία της αγγειίτιδας του κεντρικού νευρικού συστήματος στον γενικό πληθυσμό
Πρωτοπαθής Αγγειίτιδα του ΚΝΣ
-
Πιθανώς υποδιαγιγνώσκεται λόγω μη ειδικής συμπτωματολογίας και δυσκολίας διάγνωσης.
-
Η συχνότητα εμφάνισης στον γενικό πληθυσμό υπολογίζεται σε περίπου 2 έως 3 περιπτώσεις ανά 1.000.000 άτομα.
-
Η ηλικία έναρξης είναι συνήθως ηλικίες μεταξύ 40–60 ετών, αλλά σπανιότερα μπορεί να εμφανιστεί και σε παιδιά ή εφήβους.
-
Επιπολασμός ανά φύλο με ελαφρά υπεροχή στους άνδρες, αν και κάποιες μελέτες δείχνουν σχετική ισοκατανομή.
Δευτεροπαθής Αγγειίτιδα του ΚΝΣ
Εμφανίζεται στο πλαίσιο συστηματικών αγγειιτιδικών, ρευματολογικών ή λοιμωδών νοσημάτων.
-
Η συχνότητα εμφάνισης στον γενικό πληθυσμό εξαρτάται από τη συχνότητα της υποκείμενης νόσου, π.χ. σε ασθενείς με κοκκιωμάτωση με πολυαγγειίτιδα, περίπου 10–20% θα εμφανίσουν αγγειίτιδα με προσβολή του ΚΝΣ. Σε συστηματικό ερυθηματώδη λύκο, η νευρολογική προσβολή (όχι αποκλειστικά αγγειίτιδα) αγγίζει το 20–40%, αλλά η καθαρή αγγειίτιδα είναι πολύ πιο σπάνια.
-
Ο επιπολασμός ανά φύλο καθορίζεται από τη νόσο βάσης, π.χ. στο ΣΕΛ είναι πιο συχνή σε γυναίκες, ενώ στη νόσο Behçet υπάρχει σχετική υπεροχή στους άνδρες.
Ποια είναι η γενετική προδιάθεση της αγγειίτιδας του κεντρικού νευρικού συστήματος
Η αγγειίτιδα του ΚΝΣ, είτε πρωτοπαθής είτε δευτεροπαθής, δεν είναι κληρονομική νόσος.
Σε σπάνιες περιπτώσεις, μπορεί να συνδέεται με γενετική προδιάθεση ή να εμφανίζεται στο πλαίσιο νοσημάτων που έχουν ανοσογενετικό υπόβαθρο, αλλά δεν μεταδίδεται γενετικά ούτε μπορεί να προβλεφθεί με γενετικό έλεγχο στον γενικό πληθυσμό.
Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες σημαντικές διευκρινίσεις:
Ορισμένα άτομα μπορεί να έχουν γενετική προδιάθεση για υπερδραστηριότητα του ανοσοποιητικού συστήματος. Για παράδειγμα ορισμένα γονίδια HLA σχετίζονται με συστηματικές αγγειίτιδες όπως η νόσος Behçet ή ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος (ΣΕΛ), που μπορούν δευτερογενώς να προσβάλλουν το ΚΝΣ.
Πως γίνεται η διάγνωση της αγγειίτιδας του κεντρικού νευρικού συστήματος
Η διάγνωση της Αγγειίτιδας του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (ΚΝΣ) είναι δύσκολη και πολύπλοκη, καθώς δεν υπάρχει μία μόνο εξέταση που να την επιβεβαιώνει απόλυτα. Απαιτεί μεγάλη εμπειρία από τον νευρολόγο και συνδυασμό κλινικών, εργαστηριακών, απεικονιστικών και ιστολογικών ευρημάτων.
Η διαγνωστική προσέγγιση περιλαμβάνει:
-
Κλινική εικόνα – ύποπτα συμπτώματα που μπορεί να παρουσιάζει ο ασθενής:
-
Πονοκέφαλο νέας έναρξης (ειδικά αν είναι επίμονος)
-
Γνωστική έκπτωση, αλλαγή συμπεριφοράς
-
Εστιακά νευρολογικά ελλείμματα
-
Σπασμούς (επιληπτικές κρίσεις)
-
Αταξία, κινητικές διαταραχές
-
Αιφνίδια ή υποξεία ισχαιμικά ή αιμορραγικά επεισόδια
-
Πυρετός άγνωστης αιτιολογίας (μερικές φορές)
-
-
Απεικονιστικός και εργαστηριακός έλεγχος:
-
Μαγνητική Τομογραφία Εγκεφάλου (MRI)
-
MR Αγγειογραφία (MRA) ή CT Αγγειογραφία (CTA)
-
Οσφυονωτιαία παρακέντηση (ΕΝΥ)
-
Αγγειογραφία (DSA – Digital Subtraction Angiography)
-
Βιοψία εγκεφάλου / μηνίγγων
-
Αιματολογικές και ανοσολογικές εξετάσεις: ANCA, ANA, anti-dsDNA, ESR, CRP, HIV, HBV, HCV, Συμπληρώματα (C3, C4)
-
Ποια είναι η θεραπεία για την αγγειίτιδα του κεντρικού νευρικού συστήματος
Στην ελαφρά έως μέτρια μορφή της πρωτοπαθούς αγγειίτιδας του ΚΝΣ η θεραπεία περιλαμβάνει συστηματική αγωγή με κορτικοστεροειδή.
Σε περίπτωση μη πλήρους ανταπόκρισης, προστίθεται ήπιο ανοσοκατασταλτικό φάρμακο με συνεχή παρακολούθηση της κλινικής εικόνας με MRI, ΕΝΥ, κ.α. εξετάσεις.
Σε σοβαρές ή ταχέως εξελισσόμενες μορφές η εντατική ανοσοκατασταλτική αγωγή περιλαμβάνει συνδυασμό κορτικοστεροειδών με ισχυρό κυτταροτοξικό παράγοντα.
Μετά από ύφεση, διατηρείται θεραπεία συντήρησης με πιο ήπιο ανοσοτροποποιητικό παράγοντα.
Αν υπάρχουν ανθεκτικές περιπτώσεις ή υποτροπές, χορηγείται μονοκλωνικό αντίσωμα κατά των Β-λεμφοκυττάρων.
Στις δευτεροπαθείς αγγειίτιδες του ΚΝΣ (συστηματική νόσος με ενδοκράνια προσβολή) και σε αυτοάνοσα νοσήματα (όπως ANCA-θετική αγγειίτιδα ή λύκος) η θεραπεία πρώτης γραμμής είναι συνδυασμός κορτικοστεροειδών και ισχυρού ανοσοκατασταλτικού φαρμάκου.
Σε σοβαρή νόσο με επιπλοκές από πολλά όργανα ή νευρολογική επιβάρυνση χορηγούνται μονοκλωνικά αντισώματα κατά των Β-λεμφοκυττάρων, εφόσον υπάρχει αντίσταση ή αντένδειξη στην κλασική θεραπεία.
Για τη συντήρηση, χορηγείται ήπιο ανοσοκατασταλτικό, προσαρμοσμένο στη συνολική κλινική εικόνα.
Σε νόσο Behçet με νευρολογική συμμετοχή, πρώτης επιλογής είναι ο συνδυασμός κορτικοστεροειδών με ανοσοκατασταλτικό φάρμακο που δρα στην κυτταρική ανοσία.
Σε σοβαρή ή ανθεκτική περίπτωση, χρησιμοποιείται μονοκλωνικό αντίσωμα (Rituximab) που αναστέλλει τον TNF-άλφα, το οποίο είναι διαθέσιμο στην Ελλάδα και έχει ένδειξη στη νόσο αυτή.
Συμπτωματική θεραπεία (ανάλογα με τη νευρολογική εικόνα)
-
Για τις επιληπτικές κρίσεις συστήνεται η χορήγηση αντιεπιληπτικών φαρμάκων νέας γενιάς, με καλό προφίλ αλληλεπιδράσεων. Η διάρκεια της αντιεπιληπτικής αγωγής εξαρτάται από τη συχνότητα και την αιτία των κρίσεων.
-
Για τις γνωσιακές ή ψυχιατρικές διαταραχές συστήνεται η χορήγηση αντιψυχωσικών ή αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, όπου υπάρχει ένδειξη (σε συνεννόηση με τον ψυχίατρο). Ορισμένα ήπια αντιχολινεργικά ή νοοτροπικά σκευάσματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν επικουρικά.
-
Για την σπαστικότητα ή τις κινητικές διαταραχές συστήνεται αγωγή με μυοχαλαρωτικά φάρμακα, φυσικοθεραπεία και σε επιλεγμένες περιπτώσεις τοπικές εγχύσεις αλλαντοτοξίνης Botox για την σπαστικότητα λόγω υποκείμενης βλάβης.
Σημεία προσοχής:
-
Η διάκριση πρωτοπαθούς από δευτεροπαθή μορφή είναι κρίσιμη, γιατί αλλάζει τελείως η θεραπευτική στρατηγική.
-
Η παρακολούθηση της θεραπείας είναι στενή και συνεχής, καθώς οι υποτροπές μπορεί να εμφανιστούν ακόμα και μετά από μήνες σταθερότητας.
-
Πριν την έναρξη ανοσοκαταστολής, πρέπει να αποκλειστούν λοιμώξεις και να προστατευθεί ο ασθενής με εμβολιασμούς και προφυλακτικά μέτρα.
Συμπερασματικά








