Η νευραλγία του τριδύμου νεύρου είναι η εμφάνιση αιφνίδιου, πολύ έντονου και οξύ πόνου στο πρόσωπο, στην περιοχή κατανομής του τριδύμου νεύρου.
Τι ακριβώς συμβαίνει;
Το τρίδυμο νεύρο μεταφέρει αισθητικές πληροφορίες από το πρόσωπο στον εγκέφαλο. Όταν αυτό το νεύρο ερεθίζεται ή πιέζεται (συνήθως από κάποιο αγγείο ή βλάβη), τότε προκαλείται παροξυσμικός πόνος, δηλαδή εκρήξεις έντονου πόνου.
Τι είναι το τρίδυμο νεύρο
Το τρίδυμο νεύρο είναι το πέμπτο κρανιακό νεύρο και είναι το μεγαλύτερο από τα 12 κρανιακά νεύρα.
Έχει κυρίως αισθητική λειτουργία, αλλά περιλαμβάνει και κινητική μοίρα για ορισμένους μύες της μάσησης.
Παίζει καθοριστικό ρόλο στη μεταφορά αισθητικών πληροφοριών από το πρόσωπο και ελέγχει τους μυς της μάσησης. Ανατομικά, διακρίνεται σε τρεις κύριους κλάδους:
1. Οφθαλμικός Κλάδος (V1)
Αυτός ο κλάδος είναι υπεύθυνος για την αισθητική νεύρωση του μετώπου, του άνω βλεφάρου, του ρινοβλεφαρικού τμήματος και της ρινικής κοιλότητας. Πιο αναλυτικά, ο οφθαλμικός κλάδος του τριδύμου νεύρου (V1) είναι υπεύθυνος για την αισθητική νεύρωση των παρακάτω περιοχών:
-
Μέτωπο: Η περιοχή του μετώπου πάνω από τα φρύδια.
-
Άνω βλέφαρο: Το άνω βλέφαρο του ματιού.
-
Ρινοβλεφαρικό τμήμα: Η περιοχή μεταξύ του ματιού και της μύτης.
-
Ρινική κοιλότητα: Η εσωτερική επένδυση της μύτης.
Επιπλέον, ο οφθαλμικός κλάδος του τριδύμου νεύρου συνεργάζεται με το αυτόνομο νευρικό σύστημα για να ρυθμίζει τη λειτουργία του δακρυϊκού αδένα και την αγγειοκινητικότητα των αγγείων του κεφαλιού.
2. Άνω Γναθιαίος Κλάδος (V2)
Αυτός ο κλάδος είναι υπεύθυνος για την αισθητική νεύρωση του προσώπου, ειδικότερα τη νεύρωση της περιοχής κάτω από το μάτι, τα κάτω βλέφαρα, τα μάγουλα και τη ζυγωματική χώρα, το μεγαλύτερο μέρος της μύτης, το άνω χείλος και άνω δόντια.
3. Κάτω Γναθιαίος Κλάδος (V3)
Ο κάτω γναθιαίος κλάδος διέρχεται από την κάτω γνάθο και μεταφέρει πληροφορίες αφής, πόνου, θερμοκρασίας και κίνησης από την περιοχή της κάτω γνάθου και της γλώσσας προς στον εγκέφαλο. Οι περιοχές που καλύπτει είναι: κάτω χείλος, πηγούνι, κάτω δόντια, κάτω γνάθος, γλώσσα (πρόσθιο 2/3, μόνο αισθητικότητα – όχι γεύση), τμήμα του έξω ακουστικού πόρου, μύες μάσησης (μασητήρας, κροταφίτης, πτερυγοειδείς) και μύες του εδάφους του στόματος (π.χ. γναθοϋοειδής).
Τύποι νευραλγίας τριδύμου νεύρου
Υπάρχουν δύο βασικοί τύποι νευραλγίας του τριδύμου νεύρου με διακριτά νευρολογικά χαρακτηριστικά και παθογενετικές αιτίες. Η διαφοροποίηση τους έχει σημαντική διαγνωστική και θεραπευτική αξία.
Ιδιοπαθής νευραλγία τριδύμου
Η πιο συχνή μορφή χωρίς εμφανές οργανικό αίτιο (όπως όγκος ή σκλήρυνση κατά πλάκας).
Χαρακτηριστικά πόνου: οξύς, διαξιφιστικός πόνος κατά μήκος των κλάδων του τριδύμου, κυρίως V2 ή V3.
Διαρκεί λίγα δευτερόλεπτα έως λεπτά.
Πυροδοτείται από ελαφρά ερεθίσματα (π.χ. ομιλία, βούρτσισμα δοντιών, άγγιγμα).
Διαλείπουσα εμφάνιση, με κρίσεις και περιόδους ύφεσης, συσχετίζεται με χρόνιο πόνο και ψυχολογική επιβάρυνση.
Συμπτωματική νευραλγία τριδύμου
Οφείλεται σε αναγνωρίσιμη υποκείμενη αιτία, όπως: χρόνια πίεση της ρίζας του νεύρου από αρτηρία ή φλέβα, παρουσία όγκου, πολλαπλή σκλήρυνση, αρτηριοφλεβώδεις δυσπλασίες, κρανιοεγκεφαλικό τραυματισμό, αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, κ.α.
Χαρακτηριστικά πόνου: παρόμοια κλινική εικόνα με την ιδιοπαθή μορφή, αλλά ανθεκτικότερη στον έλεγχο του πόνου και συνήθως συνοδεύεται από άλλα νευρολογικά συμπτώματα και αισθητικά ελλείμματα.
Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου και ενεργοποίησης της νευραλγίας τριδύμου νεύρου
Η νευραλγία του τριδύμου νεύρου είναι μια σύνθετη νευροπαθητική διαταραχή με πολυπαραγοντική αιτιολογία. Υπάρχουν παράγοντες κινδύνου που ευνοούν την εμφάνιση της πάθησης καθώς και παράγοντες ενεργοποίησης (triggers) που προκαλούν παροξυσμούς πόνου σε ασθενείς που ήδη πάσχουν.
Ανατομικοί & Νευρολογικοί Παράγοντες
Η πιο κοινή αιτία είναι η συνεχής αγγειακή πίεση από ένα αιμοφόρο αγγείο που πιέζει το τρίδυμο νεύρο στη βάση του εγκεφάλου. Επίσης, η σκλήρυνση κατά πλάκας μπορεί να προκαλέσει εστιακή απομυελίνωση στο εγκεφαλικό στέλεχος (συχνά στο σημείο εισόδου του τριδύμου) και αποτελεί το συχνότερο αίτιο της δευτεροπαθούς νευραλγίας τριδύμου νεύρου σε νέους ασθενείς.
Άλλη μία αιτία είναι οι όγκοι της γεφυροπαρεγκεφαλιδικής γωνίας, που επιδρούν είτε με μηχανική πίεση είτε με νευρολογική διήθηση. Μεγάλο ρόλο ως αιτιολογικός παράγοντας αποτελεί ο πρότερος τραυματισμός ή εγχείρηση στην περιοχή.
Γενετικοί και Συστηματικοί Παράγοντες
Σπάνια, αλλά έχουν καταγραφεί οικογενείς μορφές νευραλγίας τριδύμου. Μπορεί να συνδέεται με άλλες παθήσεις που έχουν κληρονομική προδιάθεση, αλλά αυτό δεν σημαίνει άμεση γενετική μεταβίβαση της ίδιας της νευραλγίας.
Παράγοντες Ενεργοποίησης Κρίσεων Πόνου
Οι κρίσεις πόνου πυροδοτούνται συχνά από απλά αισθητικά ή μηχανικά ερεθίσματα στις καθημερινές δραστηριότητες, που κανονικά δεν προκαλούν δυσφορία. Αυτοί οι παράγοντες λέγονται “trigger factors” και ενεργοποιούν αιφνίδιο, διαξιφιστικό πόνο.
Συνήθεις παράγοντες:
-
Άγγιγμα προσώπου (ακόμη και πολύ ελαφρύ)
-
Βούρτσισμα δοντιών
-
Μάσηση
-
Ομιλία
-
Γέλιο ή χαμόγελο
-
Ξύρισμα
-
Πλύσιμο προσώπου
-
Φύσημα της μύτης
-
Κατάποση
-
Ρεύμα αέρα (ακόμη και από ανεμιστήρα ή ανοιχτό παράθυρο)
-
Αλλαγές θερμοκρασίας
-
Κρύα ή ζεστά ροφήματα
Η κρίση πόνου δεν διαρκεί πολύ, αλλά είναι εξαιρετικά έντονη. Μεταξύ των κρίσεων, ο ασθενής είναι συνήθως ασυμπτωματικός.
Επιπολασμός και Επίπτωση της νευραλγίας τριδύμου νεύρου
Η νευραλγία του τριδύμου νεύρου αποτελεί μία σπάνια μορφή νευροπαθητικού πόνου. Έχει υψηλότερη εμφάνιση σε ηλικιωμένους >60 ετών και η κατανομή είναι πιο συχνή στις γυναίκες (αναλογία ~2:1).
Στον γενικό πληθυσμό αντιπροσωπεύει περίπου το 0,7–1,5% όλων των ασθενών με χρόνιο νευροπαθητικό πόνο, δηλαδή: 30–300 άτομα ανά 100.000.
Συμπτώματα της νευραλγίας τριδύμου νεύρου
Χαρακτηριστικά του πόνου:
-
Πολύ έντονος, σαν ηλεκτρικό ρεύμα, ή και καυστικός ή και μαχαιριά
-
Μονόπλευρος (συνήθως σε μία πλευρά του προσώπου)
-
Διαρκεί δευτερόλεπτα έως λίγα λεπτά
-
Προκαλείται από απλά ερεθίσματα (π.χ. άγγιγμα, ομιλία, ξύρισμα, μάσημα)
-
Συχνότερα εντοπίζεται στην περιοχή του 2ου κλάδου του νεύρου (άνω γνάθος) ή του 3ου κλάδου (κάτω γνάθος)
Η πορεία της νόσου χαρακτηρίζεται από εξάρσεις και υφέσεις και μπορεί να οδηγήσει στην σοβαρή υποβάθμιση της ποιότητα ζωής, αν δεν αντιμετωπιστεί.
Σταδιοποίηση
-
Αρχικό στάδιο: Σύντομες, διαξιφιστικές κρίσεις πόνου, διαλείπουσες, με μεγάλα μεσοδιαστήματα.
-
Ενδιάμεσο στάδιο: Αυξάνεται η συχνότητα και η ένταση των κρίσεων. Μειώνεται η ύφεση.
-
Προχωρημένο στάδιο: Κρίσεις σχεδόν καθημερινές ή συνεχείς, εμφάνιση υποκειμενικής ευαισθησίας του νεύρου.
-
Χρόνια κατάσταση: Ενδεχομένως μικτός πόνος (παροξυσμικός + συνεχής), αυξημένη φαρμακοαντοχή, ψυχολογική επιβάρυνση.
Πως γίνεται η διάγνωση της νευραλγίας τριδύμου νεύρου
Η διάγνωση της νευραλγίας του τριδύμου νεύρου βασίζεται κυρίως στην κλινική αξιολόγηση, με τη χρήση καθορισμένων διαγνωστικών κριτηρίων, ενώ η απεικόνιση εγκεφάλου χρησιμοποιείται για να αποκλειστεί δευτεροπαθής αιτιολογία.
Κριτήρια. Τουλάχιστον 3 επεισόδια πόνου που πληρούν τα παρακάτω:
-
Πόνος διάρκειας από μερικά δευτερόλεπτα έως 2 λεπτά
-
Εντοπισμένος στην κατανομή ενός ή περισσότερων κλάδων του τριδύμου νεύρου (V1, V2, V3)
-
Ξαφνικός, έντονος, διαξιφιστικός, σαν ηλεκτρικό ρεύμα
-
Προκαλείται από αβλαβή ερεθίσματα (π.χ. άγγιγμα, λόγος, μάσηση)
-
Απουσία νυχτερινής αφύπνισης
-
Ανακούφιση από καρβαμαζεπίνη
Απεικονιστικός Έλεγχος για αποκλεισμό δευτεροπαθών αιτίων (π.χ. όγκοι, σκλήρυνση κατά πλάκας, αγγειακές δυσπλασίες):
-
MRI Εγκεφάλου για να αποκλειστούν οργανικά αίτια (όγκοι, αγγειακές βλάβες, σκλήρυνση κατά πλάκας).
-
MR Αγγειογραφία για την ειδική απεικόνιση αγγείων αν υπάρχει υποψία αγγειακής πίεσης.
-
Ηλεκτροφυσιολογικές εξετάσεις για τη διερεύνηση μεθερπητικής νευραλγίας, νευροπαθειών διαβητικής αιτιολογίας, κλπ
Ποια είναι η θεραπεία της νευραλγίας τριδύμου νεύρου
Η θεραπεία της νευραλγίας του τριδύμου νεύρου είναι πολυπαραγοντική και βασίζεται:
-
Στον τύπο της νόσου.
-
Στην ένταση και διάρκεια των συμπτωμάτων,
-
Στην ανταπόκριση του ασθενούς στα φάρμακα,
-
Στην αιτία (αν υπάρχει) (π.χ. όγκος, σκλήρυνση κατά πλάκας, νευροαγγειακή συμπίεση).
Φαρμακευτική θεραπευτική παρέμβαση:
-
Καρβαμαζεπίνη. Πρώτης γραμμής θεραπεία, περίπου 70% των ασθενών έχουν σημαντική βελτίωση.
-
Οξκαρβαζεπίνη, με παρόμοια δράση.
-
Δευτερεύουσες επιλογές σε ανθεκτικές περιπτώσεις:
-
Γκαμπαπεντίνη, Πρεγκαμπαλίνη, Βακλοφαίνη, Τοπιραμάτη, Λαμοτριγίνη
Επεμβατικές μέθοδοι (επί αποτυχίας φαρμάκων σε ανθεκτικές ή υποτροπιάζουσες περιπτώσεις):
-
Μικροαγγειακή αποσυμπίεση (MVD): Χειρουργική αφαίρεση της αγγειακής πίεσης στο νεύρο που προσφέρει υψηλά ποσοστά μακροχρόνιας ανακούφισης (80–90%),
-
Θερμοπηξία (RF ablation) για διακοπή της νευρικής αγωγιμότητας.
-
Ακτινοχειρουργική (π.χ. Gamma Knife): Μη επεμβατική μέθοδος με στοχευμένη ακτινοβολία.
Ενέσιμη θεραπεία αλλαντική τοξίνη Α
Η αλλαντική τοξίνη (Botox Botulinum toxin type A) θεωρείται μια ασφαλής και κατάλληλη θεραπευτική επιλογή για ασθενείς με ανθεκτική νευραλγία του τριδύμου, ιδιαίτερα όταν οι συμβατικές θεραπείες δεν αποδίδουν ή προκαλούν παρενέργειες.
Αλλαντική τοξίνη (Botox Botulinum toxin type A) στη Νευραλγία Τριδύμου - Μηχανισμός δράσης:
-
Αναστέλλει την απελευθέρωση νευροδιαβιβαστών (όπως η σεροτονίνη και η ουσία P), που εμπλέκονται στη μεταβίβαση του πόνου.
-
Έχει αναλγητική και μυοχαλαρωτική δράση τοπικά.
-
Δεν επηρεάζει την αισθητικότητα σημαντικά.
-
Οι ενέσεις είναι τοπικές, σε σημεία πόνου ή στα λεγόμενα trigger zones.
-
Αποφεύγονται οι συστηματικές παρενέργειες των φαρμάκων.
-
Κατάλληλο για ασθενείς με αντενδείξεις στη φαρμακευτική αγωγή.
Αποτελεσματικότητα:
Μελέτες δείχνουν μείωση της συχνότητας και έντασης των κρίσεων πόνου. Η επίδραση διαρκεί 3–4 μήνες.
Ποια είναι η πρόγνωση της νευραλγίας τριδύμου νεύρου
Η πρόγνωση της νευραλγίας του τριδύμου νεύρου εξαρτάται από τον τύπο της νόσου, τη θεραπευτική προσέγγιση, τη διάρκεια των συμπτωμάτων, την αιτιολογία, και την ανταπόκριση στη θεραπεία.
Περίπου το 70–80% των ασθενών έχουν σημαντική μείωση πόνου στην αρχική φάση της θεραπείας.
Επί ανθεκτικότητας ή υποτροπής συνίσταται τροποποιημένη αγωγή ή επεμβατική μέθοδο.
Τα ποσοστά πλήρους ύφεσης μπορούν να φτάσουν το 80–90%.
Συμπερασματικά
Η νευραλγία του τριδύμου είναι μία επώδυνη και ψυχοφθόρα πάθηση. Ωστόσο, η σύγχρονη ιατρική διαθέτει αποτελεσματικές θεραπείες για την αντιμετώπισή της και οι περισσότεροι ασθενείς ανταποκρίνονται καλά στη φαρμακευτική αγωγή, ιδιαίτερα με σκευάσματα όπως η καρβαμαζεπίνη ή η οξκαρβαζεπίνη, που μειώνουν τη συχνότητα και την ένταση των κρίσεων.
Εάν η φαρμακευτική θεραπεία δεν είναι αρκετή, υπάρχουν και άλλες ασφαλείς και αποτελεσματικές επιλογές με υψηλά ποσοστά επιτυχίας. Το σημαντικό είναι να απευθυνθεί ο ασθενής στον Νευρολόγο ώστε με την σωστή καθοδήγηση, το πρόβλημα να ελεγχθεί ουσιαστικά.
